Is er een ‘beste’ bekostigingsvorm in het sociaal domein?

In de vorige blog introduceerden we het belang van weloverwogen keuzes rondom bekostigingsvormen in het sociaal domein. Een vraag die veel gemeenten bezighoudt: bestaat er eigenlijk een universeel ‘beste’ bekostigingsvorm volgens de beschikbare onderzoeken?

In deze tweede blog verdiepen we ons in deze vraag, mede vanuit onze praktijkervaring die laat zien dat gemeenten ook na 10 jaar decentralisatie nog worstelen met hercontracteringen en het vinden van de optimale bekostigingsvorm.

De context bepaalt de beste keuze

Het korte antwoord: nee, er bestaat geen universeel beste bekostigingsvorm. Wat we in de literatuur terugvinden is dat de optimale keuze sterk afhangt van de lokale context, beleidsdoelen en de aard van de dienstverlening.

Zoals de Rekenkamer Amsterdam duidelijk stelt: “Elke tijd, plaats en problematiek vraagt om een eigen model qua inkoop, bekostiging en toegang. Het is daarom van belang te waarborgen dat een bekostigingsvariant aansluit op en past bij de visie op en context van de zorg.”

Deze conclusie is belangrijk: het betekent dat gemeenten niet klakkeloos succesvolle modellen van anderen kunnen overnemen, maar hun keuze moeten baseren op een zorgvuldige analyse van hun eigen situatie.

De drie bekostigingsvormen op een rij

Laten we eerst de kenmerken van de drie hoofdvormen nog eens op een rij zetten:

1. Inspanningsgerichte bekostiging (P×Q)

• Kenmerk: Betaling per geleverde inspanning (uur, product, activiteit).

• Voordeel: Heldere relatie tussen inspanning en vergoeding, flexibiliteit.

• Nadeel: Risico op overproductie, hoge administratieve lasten.

• Toepassingsgebied: Met name geschikt voor diensten waarbij de inspanning goed te definiëren en controleren is.

2. Resultaatgerichte bekostiging

• Kenmerk: Betaling voor het behalen van vooraf bepaalde resultaten.

• Voordeel: Focus op uitkomsten in plaats van inspanning, innovatieprikkel.

• Nadeel: Resultaten niet altijd makkelijk meetbaar of eenduidig toe te schrijven aan de aanbieder, juridische uitdagingen bij het objectiveren en toetsen van resultaten.

• Toepassingsgebied: Geschikt wanneer resultaten concreet en meetbaar zijn.

3. Taakgerichte bekostiging

• Kenmerk: Vast budget voor een omschreven taak of functie.

• Voordeel: Administratieve eenvoud, ruimte voor professional, kostenbeheersing.

• Nadeel: Risico op onderproductie/wachtlijsten, verminderde keuzevrijheid cliënt.

• Toepassingsgebied: Volgens de literatuur vooral geschikt voor minder complexe zorgvormen waarbij kwaliteit meetbaar is.

Complexiteit als bepalende factor

Een belangrijk criterium bij de keuze van een bekostigingsvorm is de mate van complexiteit van de zorg. De Rekenkamer Amsterdam haalt onderzoek aan dat aantoont: “Taakgerichte bekostiging is volgens onderzoekers met name geschikt voor het bekostigen van minder complexe zorgvormen. De keuze voor een geschikte bekostigingsmethode hangt af van de mate waarin de kwaliteit van zorg meetbaar is, en ook van de mate waarin de gemeente op de hoogte is van de kostenstructuur van de aanbieder.”

Voor hoogcomplexe zorg zoals specialistische jeugdhulp is taakgerichte bekostiging volgens deze inzichten mogelijk minder geschikt, omdat:

1. Kwaliteitseisen moeilijker vooraf vast te leggen en achteraf te toetsen zijn

2. Uitkomsten niet direct toe te schrijven zijn aan de aanbieder alleen

3. De kostenstructuur voor gemeenten moeilijker te doorgronden is

Hybride vormen in de praktijk en samenwerkingsverbanden

In de praktijk zien we dat gemeenten vaak niet voor één ‘pure’ bekostigingsvorm kiezen, maar voor combinaties of hybride vormen. Dit kan zeer effectief zijn, mits doordacht toegepast. Bijvoorbeeld:

• Reguliere ambulante begeleiding via resultaatgerichte bekostiging

• Wijkteams via taakgerichte bekostiging

• Specialistische interventies via inspanningsgerichte bekostiging

Door verschillende bekostigingsvormen te combineren, kunnen gemeenten de voordelen van elke vorm benutten, afgestemd op de specifieke zorgvorm en doelgroep.

Onze praktijk laat zien dat Jeugdwet en Wmo-inkoop vaak in verschillende samenwerkingsverbanden of op verschillende niveaus zijn belegd (regionaal, lokaal of per product), wat het behouden van overzicht nog uitdagender maakt.

De rol van gemeentelijke kennis en informatiepositie

Een cruciale factor bij het kiezen van de juiste bekostigingsvorm is de informatiepositie van de gemeente. Bij taakgerichte bekostiging komt de gemeente op grotere afstand te staan.

De Rekenkamer waarschuwt: “De gemeente kent een budget toe aan aanbieders; het is aan de aanbieders hoe zij dit budget inzetten. Daardoor vergaren zorgaanbieders veel meer informatie over het benodigde zorgaanbod en de werkelijke zorgkosten dan de gemeente.”

Voor gemeenten is het essentieel om, ongeacht de gekozen bekostigingsvorm, te investeren in systemen die hen voorzien van betrouwbare informatie. BasisBeeld kan hierbij ondersteunen met onze monitoring- en informatietools, die inzicht geven in cliëntervaringen, kwaliteitsaspecten en rechtmatigheid, zowel op hoofdaanbieder- als onderaannemersniveau.

Deze tools bieden contractmanagers en toezichthouders de mogelijkheid om malafide aanbieders vroegtijdig te identificeren en fraude te voorkomen, terwijl ze tegelijkertijd zicht houden op de kwaliteit van de geleverde zorg.

Maak uw keuze op basis van doelen, niet alleen kosten

In de praktijk zien we dat gemeenten soms primair kiezen voor een bekostigingsvorm vanuit kostenoverwegingen. Dit is echter te beperkt. De Rekenkamer benadrukt: “De keuze voor een bekostigingsvorm vloeit voort uit een sturingsvisie, de rol die de gemeente zich toedeelt in de transformatie, beleidsdoelen, inrichtingskeuzes en de lokale en regionale context van een gemeente.”

Wij adviseren gemeenten om hun keuze voor een bekostigingsvorm te baseren op:

1. Beleidsdoelen: Welke transformatiedoelen staan centraal?

2. Type dienstverlening: Wat is de complexiteit en voorspelbaarheid?

3. Informatiepositie: Heeft de gemeente voldoende zicht op kosten en kwaliteit?

4. Lokale markt: Welke aanbieders zijn beschikbaar en hoe is de concurrentie?

5. Uitvoeringscapaciteit: Welke administratieve capaciteit heeft de gemeente?

Lokaal verankerde bekostiging als sleutel tot succes: pas bekostiging aan op uw specifieke context

De belangrijkste conclusie is dat gemeenten geen universele ‘beste koop’ kunnen verwachten, maar hun keuze zorgvuldig moeten aanpassen op hun eigen situatie. Een bekostigingssysteem is geen doel op zich, maar een middel om beleidsdoelen te realiseren.

Soms betekent dit ook dat verschillende onderdelen van het sociaal domein verschillende bekostigingsvormen vragen. Bij BasisBeeld begrijpen we deze complexiteit en kunnen we flexibele ondersteuning bieden die aansluit bij elke bekostigingsvorm die u kiest - of dat nu inspanningsgericht, resultaatgericht, taakgericht of een combinatie daarvan is.

Onze ervaring met het ondersteunen van processen voor contractmanagers en toezichthouders stelt ons in staat om u te helpen bij het creëren van een samenhangend overzicht, ongeacht de diversiteit aan bekostigingsvormen of samenwerkingsverbanden binnen uw gemeente.

Volgende week

In onze volgende blog gaan we dieper in op een belangrijke vraag: “Wat is het effect van steeds wisselen van bekostigingsvorm?” Een relevante kwestie, aangezien veel gemeenten sinds de decentralisaties al meerdere bekostigingssystemen hebben uitgeprobeerd.